1․ Պարզաբանե՛ք Բեռլինի վեհաժողովի 61-րդ հոդվածի էությունը։ Գնահատե՛ք Բեռլինի վեհաժողովի արդյունքները հայերի համար։

Ըստ 61 հոդվածի՝ Բարձր Դուռը պարտավորվում է հայաբնակ մարզերում անհապաղ կենսագործել բարենորոգումներ և ապահովել հայերի անվտանգությունը քրդերից ու չերքեզներից։ Սակայն բարենորոգումների կատարման ժամկտեը չնշվեց։ Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրով որոշված Ռուսաստանին հանձված տարածքների մի մասը վերադառնում է Թուրքիային։ Հայ պատվիրակությունը հուսախաբ վերադառնալով Բեռլինից և զգալով, որ աղերսելով և խնդրագրով ժողովուրդ չի փրկվի՝ հասկացավ, որ իր փրկությունը կարող է ձեռք բերել միայն պայքարով։ Իսկ Համիդ II վճռել էր հայկական հարցը լուծել ընդհանրապես՝ կոտորածների միջոցով։

2․ Օգտվելով տարբեր աղբյուրներից՝ պատրաստե՛ք նյութ հայ նշանավոր որևէ հայդուկապետի մասին։

Անդրանիկ Օզանյանը հայ զորահրամանատար և պետական ​​գործիչ էր, ամենահայտնի հայդուկը և հայ ազգային–ազատագրական շարժման առանցքային դեմքը։ 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի սկիզբը եղել է Հայաստանի անկախության համար ռազմական ջանքերի հայ գլխավոր առաջնորդներից մեկը։
1880-ականների վերջին նա ակտիվորեն սկսեց զինված պայքար մղել օսմանյան կառավարության և քուրդ անկանոն խմբավորումների դեմ։ Անդրանիկը միացավ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության կուսակցությանը և այլ հայդուկների հետ միասին ձգտեց պաշտպանել հայ գյուղացիությանը, որն ապրում էր իրենց պապենական հայրենիքում, որը հայտնի էր որպես Արևմտյան Հայաստան, որը ժամանակին Օսմանյան կայսրության կազմում էր: Նրա հեղափոխական գործունեությունը դադարեց, և նա հեռացավ Օսմանյան կայսրությունից 1904-ի Սասունի անհաջող ապստամբությունից հետո: 1907-ին Անդրանիկը լքեց Դաշնակցությունը, քանի որ հավանություն չէր տալիս երիտթուրքերի հետ համագործակցությանը, մի կուսակցության, որը տարիներ անց իրականացրեց Հայոց ցեղասպանությունը: 1912-ից 1913 թվականներին Անդրանիկը Գարեգին Նժդեհի հետ գլխավորել է բուլղարական բանակի մի քանի հարյուր հայ կամավորների Բալկանյան Առաջին պատերազմի ժամանակ օսմանցիների դեմ։
Առաջին աշխարհամարտի սկզբից Անդրանիկը ղեկավարել է Օսմանյան կայսրության դեմ ռուսական կայսերական բանակի կազմում առաջին հայկական կամավորական գումարտակը՝ գրավելով և հետագայում կառավարելով հայկական ավանդական հայրենիքի մեծ մասը: 1917-ի հեղափոխությունից հետո ռուսական բանակը նահանջեց և հայ անկանոններին թողեց թուրքերի դեմ ավելի շատ։ Անդրանիկը ղեկավարել է Էրզրումի պաշտպանությունը 1918 թվականի սկզբին, սակայն ստիպված է եղել նահանջել դեպի արևելք։ 1918 թվականի մայիսին թուրքական ուժերը կանգնեցին Երևանի մոտ՝ Հայաստանի ապագա մայրաքաղաքի մոտ, և կանգնեցվեցին Սարդարաբադի ճակատամարտում: Դաշնակցական հայկական ազգային խորհուրդը հռչակեց Հայաստանի անկախությունը և Օսմանյան կայսրության հետ ստորագրեց Բաթումի պայմանագիրը, որով Հայաստանը հրաժարվեց իր իրավունքներից Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ։ Անդրանիկը երբեք չընդունեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության գոյությունը, քանի որ այն ընդգրկում էր այն տարածքի միայն մի փոքր մասը, որը շատ հայեր հույս ունեին անկախացնել: Անդրանիկը, անկախ Հայաստանի Հանրապետությունից, Զանգեզուրում կռվել է ադրբեջանական և թուրքական բանակների դեմ, օգնել է այն պահել Հայաստանի կազմում։
Անդրանիկը Հայաստանի կառավարության հետ տարաձայնությունների պատճառով լքել է Հայաստանը 1919 թվականին և իր կյանքի վերջին տարիներն անցկացրել Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում՝ հայ փախստականների համար օգնություն փնտրելով։ Նա հաստատվել է Ֆրեզնոյում, Կալիֆորնիա 1922 թվականին և մահացել հինգ տարի անց՝ 1927 թվականին։ Նրա բազմաթիվ արձաններ են կանգնեցվել մի շարք երկրներում։ Անդրանիկի անունով անվանակոչվել են փողոցներ ու հրապարակներ, նրա մասին երգեր, բանաստեղծություններ ու վեպեր են գրվել՝ նրան դարձնելով հայ մշակույթի լեգենդար կերպար։

3․ Նկարագրե՛ք 1915թ․ Կովկասյան ճակատում տեղի ունեցած նշանակալի իրադարձությունները /բլոգային աշխատանք/․

Կովկասյան ռազմաճակատում առաջին նշանավոր իրադարձությունը Սարիգամիշի ճակատամարտն էր 1914-1915թթ․։
Թուրքական 3-րդ բանակը՝ անձամբ Էնվեր փաշայի հրամանատարությամբ, կարողացավ գրավել Օլթինը, Արդագանը և հեռանալ ռուսական զորքերի թիկունքից Կարս-Սարիգամիշ շրջանում։ Սակայն ռուս զինվորների ու հայ կամավորների հերոսամարտերի շնորհիվ օսմանյան 90000-րդ բանակը ջախջախվեց։ Էնվերը մի կերպ փրկվեց գերությունից.
Միաժամանակ թուրքերը հարձակվեցին Իրանի հյուսիսում։ Օսմանյան կանոնավոր զորքերը և տեղի թուրք-քուրդ-թաթարական մաֆիան հաշվեհարդար տեսան Ատրպատականի հայերից։ Ռուսական կովկասյան բանակը 1915 թվականին գարնանը գրավեց Թավրիզն ու Վանը։ Ռուսական զորամասերը հայ կամավորների հետ միասին հասել են Մուշի և Բիթլիսի մատույցներ, սակայն այս անգամ չեն կարողացել գրավել այդ տարածքները։
Կովկասյան ճակատում շոշափելի առավելություն տալով՝ ռուսական զորքերը 1915թ.։ 1916թ․ ձմեռային սաստիկ սառնամանիքների պայմաններում փետրվարի 3-ին գրավեցին Էրզրումը։ Դա ռուսական ամենամեծ հաղթանակն էր կովկասյան ճակատում

Առաջադրանքներ

1. Ներկայացրե՛ք ռուս-պարսկական և ռուս-թուրքական պատերազմների հիմնական ժամանակագրությունը։

Ռուս-պարսկական I-ին պատերազմ

• 1801թ. Արևելյան Վրաստանը միացավ Ռուսաստանին:
•  1804 թ Ռուսաստանը պատերազմ սկսեց Պարսկաստանի դեմ։
• 1805-1806 թթ. ռուսական զորքը գրավում է Ղարաբաղի Շաքիի, Շիրվանի, Բաքվի խանությունները:
• 1808թ. ռուսները երկրորդ անգամ պաշարում են Երևանի բերդը:
• 1812թ. Հայրենական պատերազմում Ռուսաստանի հաղթանակը նպաստեց ռուս-պարսկական պատերազմի հաջող ավարտին: 
• 1813թ. հոկտեմբերի 12-ին Ղարաբաղի Գյուլիստան գյուղում կնքվեց ռուս-պարսկական հաշտության պայմանագիրը՝ Գյուլիստանի պայմանագիրը:

Ռուս-պարսկական II-րդ պատերազմ

• 1826թ. հուլիսին Աբաս-Միրզայի 60 հազրանոց զորքով խախտելով Գյուլիստանի պյամանագիրը ներխուժեց Արցախ և սկսվեց ռուս-պարսկական պատերազմ: 
• 1826թ.  հուլիսի 26-ին պարսկական զորքերը պաշարեցին Շուշիի բերդը:
• 1827թ. գարնանը Թիֆլիսում հավաքվեցին կամավորականներ, որից կազմված էր ավելի քան 100 մարդուց:
• 1827թ. գարնանը ռուսական զորքերը ռազմական գործողություններ ծավալեցին Երևանի և Նախիջևանի խանությունների սահմաններում:
• 1827թ. օգոստոսի 17-ին պարսկական մեծաքանակ բանակը պարտություն կրեց Օշականի մոտ:
• 1827թ. սեպտեմբերին ռուսական զորքերը գրավեցին Սարդարապատը:
• 1827թ. հոկտեմբեր 1-ի առավոտյան զորքեն ու հայ կամավորները մտան Երևանի բերդ:
• 1928թ. փետրվարի 10 (21) ստորագրվել է Թուրքմենչայի պայմանագիրը: 

Ռուս-թուրքական I-ին պատերազմ

• 1806թ. Թուրքիան պատերազմ սկսեց Ռուսաստանի դեմ։
• 1807թ. ամռանը թուրքական զորքերը մի քանի անգամ հարձակման են դիմում, բայց հաջողության չեն հասնում: 
• 1807թ. հունիսի 18-ին Ախուրյանի մոտ՝ փոքր Ղարաքիլիսա գյուղում, մոտ տեղի է ունենում գլխավոր ճակատամարտը:
•  1812թ. մայիսի 16 –ին Բուխարեստում կնքվեց հաշտության պայմանագիր:

Ռուս-թուրքական II-րդ պատերազմ

• 1828 թ. հունիսին ռուսական բանակը անցավ Ախուրյան գետը և շարժվեց դեպի Կարս։
• 1828 թ. հունիսի 23–ին  գրոհով տիրեցին Կարսին։
• 1828 թ. օգոստոսին ռուսական զորքերի Երևանյան ջոկատը տեղացի հայերի աջակցությամբ գրավեց Բայազետի ու Ալաշկերտի գավառները։
• 1829 թ. գարնանը Թուրքիան մեծ ուժեր է կուտակում Էրզրումում և հարձակում գործեցին Կարսի և Ախալցխայի ուղղությամբ:
• 1829 թ. ռուսական զորքերը գրավեցին Էրզրումը, Մուշը, Բաբերդը, Օլթին և այլ վայրեր։
• 1829 թ. սեպտեմբերի 2–ին Ադրիանուպոլսում կնքվեց հաշտության պայմանագիր։

2․ Նկարագրե՛ք Թուրքմենչայի և Ադրիանապոլսի պայմանագրերը։ Փորձե՛ք գնահատել դրանք։ 

Թուրքմենչայի պայմանագիր —   Թուրքմենչայի պայմանագրով Արևելյան Հայաստանը՝ Երևանի և Նախիջևանի խանությունները, Օրդուբադի գավառը անցան Ռուսաստանի տիրապետության տակ: Երկու երկրների ռազմագերիներին թույլատրվեց վերադառնալ հայրենիք: Պարսկաստանի տիրապետության տակ մնացած հայերին իրավունք տրվեց գաղթել և բնակություն հաստատել Հայաստանում: Պարսկաստանը պարտավորվում էր վճարել 40 միլիոն ռուբլի ռազմատուգանք: Երկու երկրների միջև վերականգնվեցին դիվանագիտական հարաբերությունները: Ազատ առևտրի իրավունք տրվեց երկու երկրների հպատակներին և այլն:

Ադրիանուպոլսի պայմանագիրը կնքվել է 1829 թվականի սեպտեմբերի 2-ին, 1828-1829 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ավարտից հետո։

 Համաձայն պայմանագրի՝ Ռուսական կայսրությանն էր անցնում Անդրկովկասի սևծովյան առափնյա շրջանները՝ Փոթի նավահանգստով, Ռուսական կայսրությանն էր անցնում Ախալցխան ու Ախալքալաքը, Արևմտյան Հայաստանում ռուսների գրաված մյուս գավառները վերադարձվում էին օսմանյան Թուրքիային:  Թուրքիան պարտավորվեց 1,5 տարում վճարել 1,5 միլիոն հոլանդ, գուլդեն ռազմատուգանք,ճանաչեց Հունաստանի, Մոլդավիայի, Վալախիայի ու Սերբիայի ինքնավարությունը։ 13-րդ հոդվածով սահմանվեց փոխադարձ գաղթի իրավունք Թուրքահպատակ հայերը կարող էին 18 ամսվա ընթացքում, իրենց շարժական գույքով, տեղափոխվել Ռուսաստան։

Ապրիլի 26-30-Նախաքննական պատրաստություն, 8-րդ դասարան
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու.
Թեմա 21. Հայ ազատագրական պայքարի վերելքը: Իսրայել Օրի.
ա/ Էջմիածնի 1677թ. ժողովը: Հակոբ Ջուղայեցի
բ/ Ի. Օրու գործունեությունը /բանավոր, 8-րդ դասարանի դասագիրք, էջ 8-10, նաև այլ աղբյուրներ/.
Թեմա 22. Զինված պայքարը Արցախում և Սյունիքում
ա/ Զինված պայքարը Արցախում
բ/ Զինված պայքարը Սյունիքում /բանավոր, էջ 12-20, նաև այլ աղբյուրներ/․

Առաջադրանք․

1. Ձեր կարծիքով՝ հայ գործիչները Հայաստանի ազատագրության հարցը պետք է կապեին Եվրոպայի՞, թե՞ Ռուսաստանի հետ: Հիմնավորե՛ք պատասխանը։

Իմ կարծիքով հայերը Հայաստանի ազատագրության հարցը պիտի երկու կողմերի հետ էլ կապեին, քանի որ երկուսն էլ մեծ պետություններ էին և Հայաստանը երկու պետությունների հետ էլ ուներ բարի դրացիական կապեր։ Սակայն իմ կարծիքով ավելի վստահելի էր Ռուսաստանը: Եվրոպան խոստացավ օգնել Հայաստանին, սակայն ավստրիական բանակը զորք չտրամադրեց, քանի որ Օսմանյան կայսրության հետ հաշտության պայմանագիր էր կնքել։ Իսկ Ռուսաստանը պայմանագիր չէր կնքել և ընդամենը մեկ պետություն էր, իսկ Եպրոպան ներառում էր տարբեր պետություններ։

2. Նկարագրե՛ք Հալիձորի ճակատամարտը՝ օգտվելով տարբեր աղբյուրներից /գրավոր-բլոգային աշխատանք/․

1726 թվականին Արևելյան Հայաստան մտած օսմանյան բանակը Երևանից սկսում է շարժվել դեպի Խոյ և Թավրիզ քաղաքները։ Այն բանից հետո, երբ օսմանցիները հաղթում են Դավիթ Բեկի առանձին ջոկատներին, նա ամրանում է իր նոր կառուցած Հալիձորի բերդում։ 1726 թվականի աշնանը օսմանցիները շարժվում են դեպի Հալիձոր և 1727 թվականին պաշարում այն։ Օսմանցիների կողմից բերդի նվաճման բազմաթիվ անհաջող փորձերից հետո՝ պաշարման վերջին օրը, նրանք ուժերը բաժանում են երեք խմբերի և տարբեր կողմերից շարժվում դեպի բերդ։ Օսմանյան զորքերի առջևից շարժվում էին վերելակ տանողները, որոնք հետևում էին դրոշակակիրներն ու թմբկահարները, իսկ նրանց հետևում շարժվում էր զորքը։ Երբ օսմանցիները հաջող կարողանում են սանդուղքները մոտեցնել պարսպին, նրանք հարձակվում են բերդի վրա։ Օրվա երկրորդ կեսին գրոհներն ավելի են սաստկանում, և կողմերից յուրաքանչյուրը չէր ցանկանում պարտվել։ Ստեղծված իրավիճակում բերդի հրամանատարությունը որոշում է ընդունում հակահարված տալ օսմանցիներին։ Հայերը, մարտիկներից մի քանի ջոկատ կազմելով, դուրս են գալիս բերդից և հակահարված տալիս։ Անսպասելի հարձակումից հետո օսմանցիները նահանջում են, իսկ բերդում մնացած հայ մարտիկները սկսում են հարձակվել և հետապնդել օսմանցիներին։ Հալիձորում տարած հայերի հաղթանակն ամենախոշորն էր օսմանյան բանակի դեմ տարված հերոսամարտերում։ Հայերի այս հաղթանակը փոխել է ռազմական գործողությունների ընթացքը։

Ապրիլի 10-14

Առաջադրանք.
1. Ներկայացրե՛ք Հայոց թագավորության վերականգնման ներքին և արտաքին նախադրյալները։

IX դարի սկզբին Բագրատունիներն իրենց տիրույթներին են միավորել Տարոնը, Շիրակը, Արշարունիքը, Աշոցքը, Տաշիրը, Մոկքը, Սասունը, Շիմշատը, ապա` Այրարատի Ոստան Հայոցը: Այս շրջանում նրանց տոհմական կենտրոնը Բագարան քաղաքն էր: IX դարից Բագրատունիները դարձել են Հայաստանի ամենաազդեցիկ նախարարական տոհմը և ժառանգաբար կառավարել երկիրը նախ՝ որպես Հայոց իշխան, ապա՝ իշխանաց իշխան և Հայոց թագավոր:

2. Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեց Սմբատ 1-ինը երկրի կենտրոնացման ուղղությամբ:

892 թ. Սմբատը գրավեց Հայաստանում արաբների վերջին հենակետը՝ Դվինը, ձերբակալեց արաբ ամիրաներին և շղթայակապ ուղարկեց Կոստանդնուպելիս: Սմբատն ավարտեց հայկական հողերի միավորման գործը, թագավորությանը միացրեց Տայք, Տարոն, Աղձնիք, Բարձր Հայք նահանգները, Գուգարքի Ջավախք գավառը, Ըստ պատմիչ և Հայոց կաթողիկոս Հավհաննես Դրասխանակերտցու՝ Սմբատի օրոք Հայաստանի սահմաններն արևելքում հասան Ատրպատական, արևմուտքում՝ եփրատ, հյուսիսում՝ ՎԻրք, հարավում՝ Տավրոսի լեռներ: 892 թ. Սմբատ I-ննօգնեց վրացիներին և Վիրքից դուրս վտարեց արաբներին:

3. Օգտվելով տարբեր աղբյուրներից՝ պատրաստե՛ք նյութ «Անին՝ հայոց մայրաքաղաք» թեմայով

Անին Հայաստանի միջնադարյան մայրաքաղաքներից մեկն է, գտնվում է Շիրակում՝ Ախուրյան գետի աջ ափին: Տարածքը բնակելի է եղել անհիշելի ժամանակներից, սկզբնապես մտել է Կամսարական նախարարական տան կալվածքների մեջ: Քաղաքն ունեցել է զարգացման 3 շրջան՝ Կամսարականների, Բագրատունիների և Զաքարյանների: Անիի մասին առաջին հիշատակումները թվագրվում են վաղ միջնադարին՝ 5-րդ դարին՝ որպես Կամսարական իշխանական տան ամրոցներից մեկը։ Հայ մատենագիրներից այդ մասին են վկայում Եղիշեն ու Ղազար Փարպեցին։ Ավատատիրական հարաբերությունների սկզբնավորման շրջանում Մեծ Հայքը գտնվում էր Արշակունիների թագավորության ներքո։ Արաբական տիրապետության ընթացքում՝ 9-րդ դարի սկզբին, Հայոց իշխան Աշոտ Բագրատունի Մսակերը Կամսարականներից գնել է Արշարունիք և Շիրակ գավառները՝ Անի ամրոցով։

Մարտի 20-24
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու.
Թեմա 11. Ավատատիրության հաստատումը և Քրիստոնեության ընդունումը․
ա/ Ավատատիրության ձևավորումը Հայաստանում

Հայաստանում անցումը ավատատիրության կատարվում էր առավել արագ, քան Արևմուտքի որոշ երկրներում, որտեղ ստրկատիրությունը խոր արմատներ էր ձգել: Ավատականացման միտումներ Հայաստանում նկատվում էին դեռևս մեր թվականության առաջին դարերում, սակայն ավատատիրության հաղթանակի հետևանքով IV դ. սկզբներից մեր հայրենիքում կարևոր վերափոխություններ են կատարվում թե’ տնտեսության և թե’ կրոնի ու պետական կառուցվածքի մեջ:

Ավատականացման հետևանքով ձևավորվեցին ազատների և անազատների դասերը: Եթե մինչ ավատատիրության հաղթանակը գյուղական համայնքների պարտականությունն էր հարկեր տալ պետությանը և պարհակներ կատարել, ապա դրանից հետո ազատ համայնականներն աստիճանաբար վերածվեցին անազատների: Այժմ նրանք պարտավոր էին բերքի մի մասը վճարել իրենց հողերին տիրացող կամ տիրացած ավատատեր-հողատերերին և նրանց համար կատարել հարկադիր աշխատանք: Աստիճանաբար նրանք վերածվում էին հողի վարձակալների: Միաժամանակ, ագարակ-դաստակերտներում բանող մշակ-ստրուկները, որոնց աշխատանքը դարձել էր խիստ անարտադրողական, իրենց արտադրանքի մի մասի նկատմամբ ձեռք էին բերում որոշ իրավունքներ և իրավապես աստիճանաբար հավասարվում շինականներին կամ գյուղացիներին:

բ/ Քրիստոնեության ընդունումը որպես պետական կրոն

Տիգրան Մեծի տերոըթյան անկումը

ա/Հռոմեա-հայկական պատերազմը․

Ք․ա 71թ․ Պոնտոսի արքա Միհրդատ 6-րդը Հռոմի դեմ մղված հերթական պատերազմում պարտվելով, փախավ Հայաստան։ Նրան հետապնդող հռոմեացի զորավար Լուկկուլլոսը չհանդգնեց անցնել սահմանը, այլ պատվիրակներ ուղղարկեց՝ պահանջելով հանձնել Հռոմի թշնամուն։ Տիգրան Մեծը, սակայն մերժեց Հռոմեացիներին և չհանձնեց իր դաշնակցին ու բարեկամին։ Ք․ա․ 69թ․ գարնանը Հռոմեական բանակը Լուկուլլոսի գլխավորությամբ մտավ Հայաստանի տարածք։ Նույն տարվա հոկտեմբերին հռոմեացիները հաջողության հասան Տիգրանակերտի մոտ մղված ճակատամարտում։ Ք․ա 68թ․ հայերը ջախջախեցին հռոմեական բանակը Արածնիի ճակատամարտում և թշնամուն դուրս քշեցին Հայաստանից։ Հայոց զորքերի օգնությամբ Միհրդատը ազատագրեց Պոնտոսը՝ այնտեղից դուրս մղելով հռոմեացիներին։ Ք․ա․ 66թ․ պաշտոնազրկված Լուկուլլոսի փոխարեն արևելք եկավ հռոմեացի զորավար Պոմպեոսը։ Նա կարողացավ դաշինք կնքել Տիգրան Մեծի դեմ ըմբոստացած Պարթևստանի հետ։ Դաշինքի համաձայն՝Հռոմը պետք է պատերազմ սկսեց Պոնտոսի դեմ, իսկ Պարթևստանը՝ Հայաստանի։ Նույն թվականի գարնանը հռոմեացիները գրավեցին Պոնտոսը։ Հայաստանում պարթևները պարտվեցին և փախուստի դիմեցին։ Ճիշտ է, Տիգրան Մեծը կրկին հաղթեց պարթևներին, սակայն նա կորցրել էր իր դաշնակից Պոնտոսին։

բ/Արտաշատի պայմանագիրը․

Հայաստանը մնաց մենակ՝ ընդդեմ Հռոմի և Պարթևստանի։ Սկսվեցին բանակցություններ Հռոմի և Հայաստանի միջև։ Ք․ա․ 66թ․ Արտաշատում Տիգրան Մեծի ու Պոմպեոսի կողմից ստորագրվեց հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիրը։ Հայաստանը օգուտ հռոմի հրաժարվեց իր նվաճումներից։ Մեծ Հայքը ճանաչվեց <<Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից>>, ինչը ենթադրում էր ռազմական փոխօգնություն։

ա/Կրասոսի արշավանքը․

Ք․ա․ 60թ․ Հռոմի երեք ականավոր գործիչներ՝ Գնեոս Պոմպեոսը, Հուլիոս Կեսարը և Մարկոս Կրասոսը, ստեղծեցին մի դաշինք, որը պատմագիտության մեջ հայտնի է Առաջին եռապետություն անունով։ Եռապետները Հռոմեական հանրապետությունը բաժանեցին ազդեցության գոտիների։ Մարկոս Կրասոսը ստացավ Արևելքը և միաժամանակ պարթևների դեմ պատերազմելու իրավունքը։ Ք․ա 54թ․ նա ժամանեց Արևելք և սկսեց նախապատրաստվել պարթևների դեմ արշավանքին։ Փառասեր և մեծամիտ Կրասոսը, ինչպես գրում է ժամանակակից պատմիչը, երազում էր կրկնել Ալեքսանդր Մակեդոնացու սխրանքը և հասնել մինչև Հնդկաստան։

բ/Անտոնիոսի արշավանքը․

Անտոնիոսի պարթևական արշավանք, Հռոմեական հանրապետության եռապետ Մարկոս Անտոնիոսի նախաձեռնությամբ կազմակերպված արշավանք Պարթևստանի դեմ՝ Միջագետքում և Ատրպատականում հաստատվելու համար։ Տեղի է ունեցել մ․թ․ա 40-մ․թ․ա 33 թվականներին Նախահարձակ են եղել պարթևները մ․թ․ա 40 թվականին, որից երկու տարի անց վերականգնվել է Հռոմեական հանրապետության սահմանը։ Այդքանով ավարտվել են հռոմեացիների հաջողությունները։

Առաջադրանք․

1.Ներկայացրե՛ք Տիգրան Մեծի՝ Ք․ա․ 92-87թթ․ նվաճումների ժամանակագրությունը։

Մ․թ․ա 91-86թթ․ Թիկունքը հյուսիսից ապահովելու համար Տիգրանն իրեն է ենթարկել Վիրքն ու Աղվանքը և նախապատրաստվել Պարթևստանի դեմ պատերազմի։ Մ․թ․ա 87-85թթ-ին հաղթել է հայ-պարթևական պատերազմում վերադարձրել է <<Յոթանասուն հովիտները>> գրավել Ատրպատական-Մարաստանը, հասել մինչև Եկբատան քաղաքը, ապա գրավել Հյուսիսային Միջագետքը, Կորդուքը, Ադիաբենեն, Միգդոնիան, Օսրոյենեն։

2.Համեմատե՛ք հայոց երկու մեծ տիրակալներին՝ Արգիշտի 1-ինին և Տիգրան Մեծին։

Արգիշտի Ա-ն Վանի թագավորության արքա մոտ մ․թ․ա 786 թվականից։ Մենուա թագավորի որդին և հաջորդը։ Արգիշտի Ա-ի գահակալության տարիներին Վանի հայկական թագավորությունը հասել է հզորության գագաթնակետին։ Տիգրան Արտաշեսյանը՝ իր տոհմում այդ անվան երկրորդ կրողը, նախնիներից ժառանգում է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի միջոցով էլ կարողանում է իրականացնել հայրենիքի հզորացման և աշխարհակալ տիրակալության ստեղծման իր սկզբունքային ծրագրերը։ Տիգրան Մեծի օրոք Մեծ հայքի թագավորությունը հասնում էր իր հզորության գագաթնակետին։ Պարտության մատնելով Պարթևական թագավորությանը և ստանալով Սելևկյան գահը՝ Հայքը կարճ ժամանակով դառնում է Առաջավոր Ասիայի հզորագույն տերությունը։ Տիգրան Մեծի տերությունը տարածվում է Կասպից ծովից մինչև Միջերկրական ծով, Կովկասյան լեռներից մինչև Միջագետքի անապատները։ Հայոց երկու մեծ տիրակալների նպատակն ընդլայնել տարածքները, զարգացնել և հզորացնել երկիրը։ Երկուսն էլ հայանպաստ գործողություններ են ծավալել։

3.Նկարագրե՛ք Տիգրան Մեծի տերության սահմանները։

Ք․ա․95-70թթ․ ընթացքում Տիգրան Մեծը ստեղծեց հզոր մի աշխարհակալություն։ Նրա տերության սահմանները ձգվում էին Եգիպտոսից և Միջերկրական ծովից մինչև Հնդկաստան, Կովկասյան լեռներից և Կասպից ծովից մինչև Պարսից ծով և Հնդկական Օվկիանոս։ Այն 10 անգամ ավելի մեծ էր, քան Մեծ Հայքի թագավորությունը։

Թեմա 5․ Հայաստանը՝ Աշխարհակալ տերություն։ Տիգրան 2րդ Մեծ։

ա/Տիգրան 2-րդի գահակալումը։ Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը։

Տիգրան 2-րդի գահակալումը տեղի է ունեցել մ. թ. ա. 95 թ-ին Աղձնիքի սրբավայրերից մեկում (հետագայում այնտեղ կառուցել է Տիգրանակերտ մայրաքաղաքը): Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը տեղի է ունեցել մ. թ. ա. 87–85 թթ-ին, երբ Տիգրան 2-րդը հաղթել է հայ-պարթևական պատերազմում. վերադարձրել է «Յոթանասուն հովիտները», գրավել Ատրպատական-Մարաստանը, հասել մինչև Եկբատան քաղաքը, ապա գրավել Հյուսիսային Միջագետքը, Կորդուքը, Ադիաբենեն, Միգդոնիան, Օսրոյենեն:

բ/Տիգրան Մեծի տերության ստեղծումը։

Տիգրան Մեծի տերության ստեղծումը սկիզբ է առել իր գահակալության ժամանակաշրջանից ի վեր։ Բազմաթիվ հաղթանակներից հետո, նա ընդլայնեց հայկական տարածքները, որի շնորհիվ Հայաստանը դարձավ ծովից ծով։

Թեմա 6․ Տիգրան Մեծի տերությունը։

ա/Հայկական աշխարհակալության սահմանները։

Ք․ա․95-70թթ․ ընթացքում Տիգրան Մեծը ստեղծեց հզոր մի աշխարհակալություն։ Նրա տերության սահմանները ձգվում էին Եգիպտոսից և Միջերկրական ծովից մինչև Հնդկաստան, Կովկասյան լեռներից և Կասպից ծովից մինչև Պարսից ծով և Հնդկական Օվկիանոս։ Այն 10 անգամ ավելի մեծ էր, քան Մեծ Հայքի թագավորությունը։

բ/Տիգրան Մեծի հիմնած բնակավայրերը։

Աղձնիքում Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի հիմնադրումից բացի Տիգրանն աչքի էր ընկնում իր ակտիվ քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Նրա հրամանով Մեծ Հայքի տարբեր նահանգներում կառուցվում էր ամրոցներ, ջրամբարներ, ճանապարհներ, իջևանատներ և այլ շինություններ։ Բավականաչափ նշանակալի էր կենսական կարևորություն ունեցող արքունի պողոտան, որ միացնում էր հին մայրաքաղաք Արտաշատը Տիգրանակերտին։

Բացի Աղձնյաց աշխարհում գտնվող հայոց վսեմաշուք քաղաքամայր-ոստանից, Տիգրան Արտաշեսյանը իր անունով քաղաքներ հիմնադրում է նաև Մեծ Հայքի մյուս նահանգներում։ Մասնավորապես մեզ հայտնի են <<Տիգրանակերտ>> անունը կրող քաղաքներ Հյուսիսային Միջագետքում (Հայոց Միջագետք)՝ Թել-Արմանի հնավայրի տեղում, Ասորիքի հյուսիսում՝ Զևգմայի մոտ, Ուտիքում (Գարդմանում) և Արցախում։ Արցախի Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են 7-րդ դարի պատմիչներ Սեբեոսը և Մովսես Կաղանկատվացին։

Եվս երկու քաղաք Տիգրան Բ-ն հիմնադրել է Մարաստանում և Գողթն գավառում (ներկայիս Նախիջևանի տարածքում)՝ այն կոչելով <<Տիգրանավան>>։ Նորաստեղծ քաղաքները և Հայքի մյուս քաղաքները բնակեցնելու համար հայոց գահակալը բռնագաղթեցնում է նվաճված տարածքների բնակչության մի մասին․ միայն Կապադովկիայից Հայաստան է տեղափոխվում 300, իսկ Կիլիկիայի միջերկրածովյան 12 քաղաքներից՝ 100 հազար մարդ։

գ/Տիգրան Մեծը ժամանակակիցների գնահատմամբ։

Նա Հռոմի ամենաականավոր դեմքերից մեկն էր։ Տիգրան Մեծը չափազանց բարձր գնահատականի է արժանացել իր ժամանակակիցների կողմից։ Որոնցից են՝ Մովսես Խորենացին (հայ պատմիչ), Վելլեոս Պատերկուլոսը (հռոմեացի պատմագիր), Ռընե Գրուսեն (ֆրանսիացի արևելագետ) և այլն։

«Մեր գերդաստանը» ընտանեկան նախագիծ շրջանակում փորձեցի շփվել ծնողներիս հետ։ Ինձ նույն պես շատ հետաքրքիր էր իմ նախապապերի պատմությունը։ Ես՝ Մարիամ Ջհանգիրյանս, ծնվել եմ Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաք Երևան։ Ընատնիքիս բաղկացած է հիմա 5 անձից։ Եղբայրս նույնպես ծնվել է քաղաք Երևանում։ Հայրս՝ Արման Եղիշեի Ջհանգիրյանը ծնվել է Լոռվա մարզի Վանաձոր քաղաքում, բայց արմատներով հայրական նա Սյունեցի է։ Պապս՝ Եղիշե Մխիթարի Ջհանգիրյանը, լինելով արմատներով Սյունիքի մարզի Հարժիս գյուղից միշտ պատմել է ինձ իր հոր մասին թե ինչպես է Մխիթար Եսայու Ջհանգիրյանը ով ատում էր պատերազմը, բայց պատրաստ էր կյանքը տալ հանուն իր երկրի։ Ով թաքցնելով իր տարիքը 1944թ.-ին մեկնեց ճակատ, հաղթական բանակի հետ հասավ Բեռլին և շարունակելով ծառայությունը՝ վերադարձավ հայրենի գյուղ 1951թ.-ին։ Հայրական կողմից տատիկս Այծեմնիկ Մուրադյանը Լոռվա մարզի Վանաձոր քաղաքից է։

Մայրս՝ Էլեն Տիգրանի Հովսեփյանը, ծնվել է Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաք Երևան։ Մայրական կողմից պապս Տիգրան Ռաֆիկի Հովսեփյանը նույնպես ծնվել է Երևանում, բայց արմատներով նա Տավուշի մարզի գյուղ Դիտավանից է։ Պապուս հայրը Ռաֆիկ Սմբատի Հովսեփյանը նույնպես ծառայել է հայրենական մեծ պատերազմում լինելով բազմաթիվ մեդալների և շքանշանների կրող։ Պապս պատմում է, որ նախապապը եկել է Արցախի Հանրապետության Մարտունի շրջանից։ Մայրական կողմից տատիկս ծնվել է քաղաք Երևում։ Հպարտանում եմ իմ մեծ ընտանիքում։ ԵՎ ուր էլ լինեմ կմնամ Հայ։