Ինքնաստուգման առաջադրանքներ <<Էկոտուր-2023>>

1. Որո՞նք  են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, թվարկեք  մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը….

Կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերն են ՝ածխածին, թթվածին, ազոտ, ծծումբ,ֆոսֆոր,ջրածին:

Մակրոտարրեր-Ածխածին — C, Ջրածին — H, Թթվածին — O, Ազոտ — N, Ֆոսֆոր — P, Ծծումբ — S

Միկրոտարրեր-Երկաթ — F, Նատրիում — Na, Կալիում — K, Մագնեզիում — Mg, Կալցիում — Ca, Սիլիցիում — Si, Մանգան — Mn, Սելեն — Se, Մոլիբդեն — Mo, Պղինձ — Cu, Ցինկ — Zn, Ֆտոր — F, Քրոլ — Cl, Բրոմ — Br, Յոդ — I և այլն

Ուլտրատարրեր-Ոսկի — Au, Արծաթ — Ag, Ուրան — U

• Որքա՞ն  է  մակրոտարրերի՝   C,  H,  O,  N,  P,  S   պարունակությունը  կենդանի օրգանիզմում  ըստ  զանգվածի ( %).

       1)  24 %                              2)   76 %                          3)  97 %             4)  62%

• Որքա՞ն  է  կենսական  տարրերի` մակրո  տարրերի  կարգաթվերի  գումարը.

      1)  31                                   2)  92                              3)  53                           4)   48

• Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց    զանգվածային   բաժնի  նվազման.

1)   ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2)   ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

       3)   սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

4)  սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

• Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառերը.

Վիտամինները _________________ նյութեր  են, որոնք _______________ քանակներով  ներմուծվում  են  օրգանիզմ,  մասնակցում  են __________________________ռեակցիաների  իրականացմանը  և  պահպանում  կենդանի  օրգանիզմներում  կենսունակությունը.

  1)  սննդային, մեծ, կենսաբանական                          3)  սննդային, փոքր, կենսաքիմիական

  2)  ոչ սննդային, փոքր, կենսաքիմիական                4)  սննդային, մեծ, կենսաքիմիական   

•  Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառակապակցությունները.                                                                     

     Վերքերը 3%-անոց  ջրածնի  պերօքսիդով  մշակելիս  այն  փրփրում  է, քանի  որ ____________ազդեցությամբ  ջրածնի  պերօքսիդը  քայքայվում  է  անջատելով_____________:

1)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  ջրածին                                

2)  ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  թթվածին

       3)  ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  ջրածին

 4)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  թթվածին  

• Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառերը.

     Փոքր  չափաբաժնով  թմրանյութերն  ունեն_________ազդեցություն, մեծ  քանակով  թմրանյութերն  ազդում  են  որպես ____________միջոց, իսկ  առավել  մեծ  քանակներով թմրանյութերն  ազդում  են  որպես_______:

1)    ընկճող, ուրախացնող, խթանիչ                            3)   խթանիչ, ընկճող, թույն                                          

2)   ընկճող , խթանիչ, թույն                                            4)  ընկճող, ակտիվացնող, դեղամիջոց 

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, գրեք  նրա  բաղադրությունը…
  Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորն բջիջն է: Բջջի բաղադրությունն է՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0,2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ։
• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում…
  
  Անօրգանական — ֆոսֆոր, կալցիում, երկաթ, ջուր, սնդիկ
  Օրգանական — ճարպեր, ածխաջրեր, սպիտակուցներ

1.  Ո՞րն  է  ջրածնի առաջացրած  և  Երկրագնդում  ամենատարածված բարդ  նյութը, գրեք  այդ  նյութի  քիմիական  բանաձևը  և  որոշեք   ջրածնի  զանգվածային  բաժինը տոկոսով արտահայտած:

Ջուր
H₂O
W(H2)=2×1\18×100=11,1 %

1. Հետևյալ  բանաձևերով  ո՞ր  ջուրն  է  բնության  մեջ  առավել  տարածված.

1)  H₂¹⁶O                                     2)   D₂¹⁶O                            3)   D₂¹⁷O                   4)  T₂¹⁸O

1. Որքա՞ն  է  թթվածին   տարրի  զանգվածային  բաժինը (%)  ծանր  ջրում` D₂O –ում.  

1)  25                               2)   29,4                           3)  70,6                     4)  80

1. Օդում  թթվածնի  ծավալային  բաժինը   կազմում  է  մոտ  20%: Հաշվեք  քանի՞  լիտր  թթվածին  կա  Ձեր  բնակարանում …0
2. Գլյուկոզի  օքսիդացման  ռեակցիայի  ջերմաքիմիական  հավասարումը  հետևյալն  է.

                       C6H12O6  +  6O2  =  6CO2  +  6H2O  + 2816 կՋ    

 Որքա՞ն  էներգիա (կՋ) կանջատվի մարդու  օրգանիզմում, եթե  օքսիդանա  90գ գլյուկոզ:

  1)   602                            2)  1408                             3)  704                            4)  325      

1. Հայտնի է, որ թթվածնի  շրջապտույտը  բնության  մեջ  կատարվում  է  ֆոտոսինթեզով (լուսասինթեզով):   Ինչպիսի՞  երևույթ  է  ֆոտոսինթեզը` ֆիզիկական,  թե`  քիմիական, ինչու՞  :  Ւ՞նչ  պայմաններ են  անհրաժեշտ. բույսի աճի  համար, պատասխանը հիմնավորեք….
2. Ի՞նչ  է   <<Նիտրատային  աղետը>>…

1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակությամբ օգտագործվել էին, որպես պարարտանյութ: Ահա՛ թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներ անվանվեցին նիտրատային աղետ:

1. Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…
   

Այո բայց 1 լիտր ջրի մեջ պետք է առավելագույնը պարունակվի 4 միլիգրամ քլոր: Քանի որ քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար:

1. Ո՞րն  է  համարվում   էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդ…
   
   Էկոլոգիապես մաքուր սնունդն  այն է, երբ  վերջնական արտադրանք ստանալու ամբողջ ընթացքում պահպանվում են էկոլոգիական բոլոր նորմերը: Էկոլոգիապես մաքուր սնունդը չի պարունակում  իր մեջ այնպիսի վնասակար նյութեր,  որոնք թողնում են բացասական ազդեցություն  մարդու առողջության վրա:
   
2. Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր…
   
   Քաղցրահամ, այսինքն պարունակում է քաղցրահամ կալյումական և նատրիումական տարեր: Ջրին դառնահամություն են տալիս կալցիումական և մագնեզիումի իոնների աղերը:
   Իոնափոխանակիչներով կալցումական իոնները փոխարում են: Մաքուր խմելու ջուրը չպիտի պարունաակի 100 աղտածին մանրեից ոչ ավել:
   
3. Ինչպիսի՞    թունավոր  նյութեր  կարող  են  լինել  օդում, հողում  և  ջրում…
   
   Դրանք կարող են լինել գազեր, ինչպիսիք են ջրածնի քլորիդը, բենզոլը կամ տոլուոլը, դիօքսինը կամ ասբեստի նման միացությունները կամ այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են կադմիումը, սնդիկը և քրոմը:
   
4. Ինչպիսի գործառույթներ  ունեն սպիտակուցները, նուկլեինաթթուները, ածխաջրերը, ճարպերը, վիտամինները  կենդանի օրգանիզմում:

Սպիտակուցները մարդու օրգանիզմում մտնում են բջիջների թաղանթների կազմի մեջ, իրականացնում են գազափոխանակությունը և շատ այլ գործառույթներ: Ֆերմենտ սպիտակուցներն արագացնում են կենսաքիմիական գործընթացները:

Նուկլեինաթթուների հիմնական ֆունկցիան սպիտակուցների կառուցվածքի մասին տեղեկատվության պահպանումն է, հաջորդ սերունդներին փոխանցումը, ինչպես նաև սպիտակուցի սենթեզի իրականացումը:

Ածխաջրերը օրգանիզմում համարվում են էներգիայի հիմնական աղբյուր: Շատ կարևոր դեր են խաղում կենդանիների օրգանիզմներում ընթացող նյութերի և էներգիայի փոխանակության շարժընթացում։

Ճարպերը մարդու օրգանիզմում իրականացնում են ջերմակարգավորում, համարվում են պահեստային էներգիայի աղբյուր:

Որն է համարվում մաքուր ջուր —Մաքուր խմելու ջուրը պիտի պարունակի հանքային աղեր՝ դառը անհամ ջուրը: Եթե ջուրը բաղկացած է 100 մանրէյից, կամ հենց 100 մանրէ պետք չի խմել: Ջրից, եթե քլորի հոտ է գալիս չի կարելի խմել:

Ջրի աղտոտման տեսակներ—Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով,քիմիական աղտոտում՝ պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։

Էկոտւր 2023

• Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական հիմնախնդիրներ գիտեք, թվարկեք…

Մարդկությանը հուզող էկոլոգիական հիմնախնդիրներից են երկրագնդի մթնոլորտի և օզոնի շերտի քայքայումը, որն կարող է հանգեցնել շատ վտանգավոր երևույթների, երկրագնդի անտառազրկումը, հողերի վատթարացումն ու էրոզիան, համաշխարհային օվկիանոսի աղտոտումը, կենսաբանական տեսակների բազմազանության հիմնախնդիրները, քաղցրահամ ջրերի որակի վատացումը, գլոբալ տաքացումը, էկոլոգիապես մաքուր սնունդը, ջուրն ու օդը՝ որպես առաջնային։

•  Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին։

Ես ունեմ հստակ կարծիք, որ պետք է պահպանենք կենսական միջավայրը, քանի որ հակառակ դեպքում կունենանք լրջագույն հետևանքներ՝ օդի, ջրի աղտոտում, կենսական բազմազանության անհետացում և այլ խնդիրներ։ Իսկ սա կատարելու համար պետք է պահպանել հիգիենա և հոգ տանել շրջակա՝ կենսական միջավայրի մասին։ Մեր օրերում, շրջապատը շատ աղտոտված է։

• Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները։

Առողջ ապրելակերպն ունի մի քանի սկզբունք՝ առողջ ու էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, ջուր, ինչպես նաև օդ, առողջ ու անխոչընդոտ քուն՝ “888” սխեմայով, սպորտ, քայլք, հիգիենա, վատ սովորություններից զերծ մնալը, սթրեսային իրավիճակներից ուրախ դուրս գալը։ Սրանք բոլորը պահպանելով, մենք նաև պահպանում ենք առողջ ապրելակերպի կարևորագույն սկզբունքները։ “888” սխեման իրենից ենթադրում է մարդուն ամենահամապատասխան առօրյա գրաֆիկ։ Այսինքն, 8 ժամ քուն, 8 ժամ՝ աշխատանքի ու գործերի համար, 8 ժամ՝ քայլելու, զբաղվելու, հանգստանալու համար։

• Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կան օդում, հողում և ջրում։

Տարատեսակ տարրեր, անպիտան նյութեր, գազեր, փոշի, աղբ։

• Ո՞րն է համարվում էկոլոգիապես մաքուր սնունդ։

Այն սնունդն է, որը չի պարունակում վնասակար նյութեր։ Այսինքն, այնպիսի նյութեր, որոնք բացասաբար չեն ազդում մարդու առողջության վրա։ Մաքուր է այն սնունդը, որտեղ չկան քիմիական միացություններ, քիմիական ծագման պարարտանյութեր, թունաքիմիկատներ, ներկեր: Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ ստանալու համար պետք է հաշվի առնել նաև աճեցման տեղը, օդի մաքրությունը, ոռոգման ջրերի քիմիական կազմը, արդյունաբերական  ազդեցության գոտուց հեռավորությունը:

• Որո՞նք են սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկությունները։

Սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկություններից են գույնը, հոտը, համը, տեսքը։

• Ի՞նչ  է  <<նիտրատային աղետը>>։

1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին, որպես պարարտանյութ: Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներն անվանվեցին նիտրատային աղետ:

• Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր։

Այն ջուրը, որը ինչպես սնունդը, չի պարունակում վնասակար նյութեր, չի հոսում կեղտոտ կամ վտանգավոր վայրերում։ Ամենամաքուր ջուրը թորածն է, սակայն այն խմել չի կարելի։ Այնուամենայնիվ, ջուրը պետք է պարունակի որոշակի հավելցումներ՝ ֆտոր, քիմիական այլ միացություններ, տարրեր։

• Որո՞նք են ջրի աղտոտման տեսակները։

Ջուրը աղտոտման հիմնական տեսակներից են՝ ածխաջրածինները, մակերևույթային ջրերը, ստորգետնյա աղտոտումը, թթվածնի կլանիչները, մանրէաբանական աղտոտվածությունը, կախված նյութերով աղտոտվածությունը, ջրի քիմիական աղտոտումը, սննդային աղտոտվածությունը։

• Ի՞նչ է թորած ջուրը, ինչպե՞ս են ստանում թորած ջուր: 

Թորած ջուրը թորման եղանակով հանքային աղերից, օրգանական ու անօրգանական նյութերից և այլ խառնուրդներից մաքրված ջուրն է։ Թափանցիկ է, անգույն և չեզոք։ Մաքրման աստիճանը կախված է կիրառման նպատակներից։ Պահում են անագե փակ անոթներում կամ քիմիապես կայուն շշերում։ Թորած ջուրը պիտանի չէ խմելու համար։ Երկարատև օգտագործումը առաջացնում է ստամոքս-աղիքային համակարգի գործունեության խանգարում։

Հալոգեններ

Նախագծի անվանումը՝  <<Հալոգեններ>>

Ուղղորդող հարցեր.

1. Ինչո՞ւ են 7-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ», ո՞ր տարրերն են դրանք, բնութագրեք այդ տարրերը:

Հալոգեններ են կոչվում պարբերական համակարգի VII խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերը։ Դրանք են՝ ֆտորը (F), քլորը (Cl), բրոմը (Br), յոդը (I) և աստատը (At)։ Դրանք ստացել են հալոգեն անվանումը, քանի որ մետաղների հետ միանալիս առաջացնում են աղ։ Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են միայն միացությունների ձևով։ Աստատը ստացվել է արհեստական եղանակով և բնության մեջ չի հանդիպում։

2. Հալոգենները ինչպիսի՞ միացությունների ձևով են տարածված բնության մեջ, գրեք օրինակներ:

Ֆտորը պարունակող միացություններ՝ ֆլյուորիտը (CaF₂), կիրոլիտը (Na₃AlF₆)
Քլոր պարունակող միացություններ՝ կերակրի աղը (NaCl), սիլվինը (KCl), նատրիումի քլորատը (NaClO₃)

3. Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում:

Հալոգենները կենսական տարրեր են համարվում, որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը:
Մարդու օրգանիզմում օրինակ յոդն անհրաժեշտ է հատկապես վահանաձև գեղձի կողմից արտադրվող հորմոնի համար: Բացի այդ մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու, որը կազմում է ստամոքսահյութի 0,3%-ը և անհրաժեշտ է սննդի նորմալ մարսողության, ինչպես նաև սննդի հետ օրգանիզմում ներթափանցող հիվանդագին մանրէները ոչնչացնելու համար։

4. Գրեք հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը:

Բոլոր հալոգենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում ունեն 7 էլեկտրոն։

5. Ինչպիսի՞ վալենտականություն և օքսիդացման աստիճան են ցուցաբերում քլորը միացություններում, գրեք օրինակներ:

Բոլոր հալոգենները, բացի ֆտորից, որը ունի հաստատուն -1 օքսիդացման աստիճան, ունեն տարբեր օքսիդացման աստիճաններ։ Ֆտորին բնորոշ է 1 վալենտականություն, իսկ մյուս հալոգենները հիմնականում ցուցաբերում են 3, 5, 7 վալենտականություններ։

6. Թվարկեք հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկությունները:

Հալոգեն պարզ նյութերն են՝ F₂, Cl₂, Br₂, I₂։ Դրանց կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային ոչ բևեռային է:

7. Որտե՞ղ են կիրառում քլորը և նրա միացությունները:

Քլորը կարող է բարձր ճնշման, աթերոսկլերոզի, սիրտ-անոթային և այլ հիվանդությունների պատճառ դառնալ։ Այն շատ վատ ազդեցություն է թողնում մազերի և մաշկի վրա, քայքայում է սպիտակուցները։

Քլորը լայնորեն օգտագործվում է արդյունաբերության մեջ։ Այն օգտագործվում է աղաթթվի արդյունաբերական ստացման և այնպիսի նյութերի պատրաստման համար, որոնք օգտագործվում են գործվածքներն սպիտակեցնելու համար։ Խմելու ու կենցաղային նպատակների համար նախատեսված ջուրը մինչև ջրատար խողովակների ցանց մղելը հիվանդաբեր միկրոօրգանիզմներից ախտահանվում է իր մեջ աննշան քանակի քլոր լուծելով՝ քլորելով։

8. Որտե՞ղ են կիրառում աղաթթուն և նրա աղերը, ի՞նչ է ժավելաջուրը, ի՞նչ է քլորակիրը:

Աղերը կիրառվում են ամենուրեք, ինչպես արտադրությունում, այնպես էլ առօրյա կյանքում:
Ազոտական թթվի աղերը՝ նիտրատները մեծ մասամբ օգտագործում են գյուղանտեսության մեջ:
Նատրիումի քլորիդը (կերակրի աղ) առանձնացնում են գետի և ծովի ջրից, ինչպես նաև ստանում են աղային հանքավայրերից: Շինարարությունում և բժշկության մեջ լայն տարածում ունի գիպսը, որը ստացվում է կալցիումի դիհիդրոսուլֆատից:
Ժավելաջուրը կալիումի հիպոքլորիդի և կալիումի քլորիդի ջրային լուծույթն է, որը առաջին անգամ ստացվել է Ֆրանիսայում։ Օգտագործում են թղթի և տեքստիլի արդյունաբերության մեջ։
Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունք է։ Այս նյութը հիմնականում օգտագործում են տարբեր իրեր ախտահանելու համար։

9. Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք…

Խմելու համար պիտանի ջուրը պետք է պարունակի առավելագույնը 4 միլիգրամ քլոր մեկ լիտր ջրում, սակայն քլորի ճիշտ չափաբաժինը ոչ միշտ է պահպանվում և սովորաբար գերազանցում է թույլատրելի սահմանը: Քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար:

10. Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%-անոց ջրային լուծույթն է կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»: 1 կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ պատրաստելու համար քանի՞ գրամ աղ և և ջուր պետք է վերցնել:

Ածխաջրեր

Ածխաջրերն օրգանական միացություններ են, որոնք կենդանի օրգանիզմների բջիջների և հյուսվածքների անհրաժեշտ բաղադրիչներն են կազմում: Նրանք ընդգրկված են օրգանիզմի համար կենսական կարևորություն ունեցող բարդ մոլեկուլների կազմի մեջ, իրականացնում են պահեստային սննդարար նյութերի դերը և մասնակցում նյութափոխանակության գործընթացներին:Ածխաջրերը լինում են պարզ և բարդ, դյուրամարս և դժվարամարս: Պարզ ածխաջրերը մասնակցում են օրգանիզմում իրականացվող գործընթացներին: Պարզ ածխաջրերից են գլյուկոզան, ֆրուկտոզան և գալակտոզան: Բարդ ածխաջերերը մասնատվում են պարզ ածխաջրերի և նոր միայն մարսվում: Բարդ ածխաջրերը բաժանվում են երկու տեսակի. դիսախարիդներ՝  սախարոզը, մալտոզը, լակտոզը և պոլիսախարիդներ՝ օսլա, գլիկոգեն, պեկտին և ցելյուլոզա:

Գլյուկոզա

Ածխաջրերից ամենաճանաչվածը գլյուկոզան է: Այն մեծ դեր է խաղում նյութափոխանակության գործընթացում: Գլյուկոզան ապահավում է օրգանիզմը էներգիայով:

Արյան մեջ գլյուկոզայի պակասը հանգեցնում է հետևյալ հետևանքների՝

1. Հոգնածություն
2. Գրգռվածություն
3. Սրտխառնոց
4. Աշխատելու անկարողություն
5. Գիտակցության կորուստ:

Գլյուկոզայով հարուստ են խաղողը, գիլասը, ազնվամորին, ելակը, ձմերուկը և այլ քաղցր մրգեր: Գլյուկոզա պարունակում են նաև բանջարեղենները:

Ֆրուկտոզա

Ի տարբերութուն գլյուկոզայի՝ ֆրուկտոզան ինսուլին հորմոնի կարիքը չունի, որպեսզի արյունից թափանցի օրգանիզմի բջիջներ: Լյարդում ֆրուկտոզայի մի մասը վերածվում է գլյուկոզայի:

Ֆրուկտոզ պարունակում են խաղողը, խնձորը, բալը, գիլասը, տանձը, սեխը, ձմերուկը, մորին և հաղարջը: Ֆրուկտոզան քիչ քանակությամբ պարունակվում է նաև բանջարեղենների մեջ: Հիշեցնենք, որ մեծ քանակությամբ ֆրուկտոզա պարունակում է մեղրը:

Գալակտոզա և լակտոզա

Պարզ ածխաջուր գալակտոզան իր բնական ձևով չի հանդիպում մթերքների մեջ: Սակայն միանալով գլյուկոզային այն ձևավորում է դիսախարիդ՝ լակտոզան, որն էլ կաթնամթերքի ձևով՝ կաթ, թթվասեր, պանիր, յոգուրտ, մածուն, ներթափանցում է մեր օրգանիզմ: Ստամոքսաղիքային տրակտում լակտոզան մասնատվում է գլյուկոզայի և գալակտոզայի: Գալակտոզան ներթափանցելով արյան մեջ լյարդում վերածվում է գլյուկոզայի:

Սախարոզ

Սախարոզը դիսախարիդ է, որը ներառում է գլյուկոզա և ֆրույտոզա: Շաքարի 99.5%ը բաղկացած է սախարոզից: Ստամոքսաղիքային տրակտում շաքարը արագ մասնատվում է գլյուկոզայի և ֆրույտոզայի, որոնք անմիջապես ներթափանցում են արյան մեջ: Տարածված կարծիք կա, որ մեծ քանակությամբ շաքար պարունակող մթերքներում պարունակվում են դատարկ կալորիաներ: Բանն այն է, որ օգտագործելով չափազանց քաղցր սնունդ, մենք ստանում են մեծ էներգիա, որի ավելացած մասը ձևավորում է ճարպեր և մենք այդ սնունդից չենք ստանում այնպիսի անհրաժեշտ սննդարար նյութեր, որոնք կարևոր են օրգանիզմի համար:

Սախարոզը պարունակվում է դդմի, դեձղի, մանդարինի և բազուկի մեջ: Սախարոզի աղբյուր են հանդիսանում նաև մուրաբան, թխվածքները, կոնֆետները, պաղպաղակը, հյութերը և այն ամենը, ինչը պարունակում է մեծ քանակությամբ շաքար:

Օսլա

Օսլան օրգանիզմում վերածվում է գլյուկոզայի: Օսլա պարունակող հիմնական մթերքներից են շիլաները, թխվածքները, կարտոֆիլը: Շիլաներից քիչ օսլա է պարունակում վարսակի շիլան, իսկ մեծ քանակությամբ օսլա պարունակում է հնդկաձավարը և բրինձը: Օսլա պարունակում են նաև լոբազգիները՝ ոլոռը, լոբին և ոսպը, իսկ ահա սոյայի մեջ շատ քիչ քանակությամբ օսլա է նկատվում:

Գլիկոգեն

Գլիկոգենը կենդանական ծագման ածխաջուր է և ոչ մեծ քանակությամբ առկա է լյարդի և մսի մեջ:

Ցելյուլոզա և պեկտին

Այս ածխաջրերը բարդ կառուցվածք ունեն և չեն մարսվում օրգանիզմի կողմից: Կար ժամանակ, երբ դրանք ավելորդ էին համարվում սննդակարգում ներառելու համար, սակայն պարզվում է, որ նրանք կարևոր դեր են ունեն մարսողության գործընթացի խթանման համար, օրգանիզմից դուրս են հանում տոքսինները և շլակները, նպաստում են աղիներում օգտակար բակտերիաների առաջացմանը:

Ցելյուլոզա և պեկտիններ պարունակվում են բանջարեղենի, մրգերի մեջ:

Միրգը խորհուրդ չի տրվում ուտել երեկոյան, քանի որ այն պարունակում է ածխաջրեր և էներգիայի ավելցուկը նպաստում է ճարպերի առաջացմանը: Երեկոյան ուտելիքը պետք է բաղկացած լինի սպիտակուցներից և չպարունակից օսլա:

Ածխաջրերը կարևոր դեր են խաղում մեր օրգանիզմի համար և չի կարելի նրանցից հրաժարվել: Սակայն դյուրամարս ածխաջրերի չարաշահումը կարող է վնասել առողջությունը: Արյան մեջ գլյուկոզայի ավելցուկը նպաստում է ինսուլինի մակարդակի բարձրացմանը և դա էլ հանգեցնում է ճարպերի առաջացմանը: Դիոտոլոգները խորհուրդ են տալիս պարզ ածխաջրերը փոխարինել բարդ ածխաջրերով, որոնք աստիճանաբար են մասնատվում և արյունը ապահովում գլյուկոզայով:

Որո՞նք են կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերը, որոնք նաև անվանում են կենսական տարրեր։

Որո՞նք են կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերը՝ մակրո-, միկրո-, ուլտրա-։

Մակրոտարրերը օրգանիզմին հարկավոր են մեծ քանակությամբ։ Մարդու օրգանիզմի 97%-ը կազմում են մակրոտարրերը։ Մակրոտարրեր են՝ թթվածին, ածխածին, ջրածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծուբ։ Միկրոտարրերը օրգանիզմին պետք են փոքր քանակությամբ։ Մակրոտարրերը հավասարաչափ բաշխվում են օրգանիզմի տարբեր հյուսվածքներով, իսկ միկրոտարրերը անհավասարաչափ են բաշխված ողջ մարմնում։

Ո՞րն է կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը, կենդանական և բուսական բջիջների նմանությունները և տարբերությունները։

Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը բջիջն է։ Բջիջները լինում են կենդանական և բուսական։ Նրանք ունեն նման կառուցվածք, կազմված են բջջաթաղանթից, ցիտոպլազմայից, կորիզից և օրգանոիդներից։

Բուսական բջիջները ունեն ամուր բջջապատ, որը արտաքինից պատում է բջջաթաղանթը և հստակ ձև հաղորդում բջջին։ Ունեն բջջահյութով լցված խոռոչներ, որոնք կոչվում են վակուոլներ։ Բուսական բջիջներում գոյություն ունեն պլաստիդներ, որոնք կանաչ, դեղնակարմիր և սպիտակ գունավորում են տալիս բուսական բջջին։ Կենդանական բջիջները չունեն այդպիսի հատկանիշներ, ունեն նուրբ և ճկուն բջջապատ։

Ինչու՞ են գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն է»

Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների, վիտամինների գործառույթները կենդանի օրգանիզմում:

Նախագծի անվանումը՝ <<Անօրգանական  նյութերի  հիմնական  դասերի  վերաբերյալ գիտելիքների  ընդհանրացում>>

Թեմատիկ հաևցեր.

• Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  բաղադրության
  Նյութերը ըստ բաղադրության դասակարգվում են պարզ և բարդ նյութերի: Պարզ նյութերն են այն նյութերը, որոնք կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմներից: Պարզ նյութերը դասակարգվում են մետաղների և ոչ մետաղների: Բարդ նյութեր են կոչվում այն նյութերը, որոնք կազմված են երկու կամ ավելի քիմիական տարրի ատոմներից: Բարդ նյութերը դասակարգվում են օրգանական և անօրգանական նյութերի:
• Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  ծագումնաբանության
  Նյութերը ըստ ծագունաբանության դասակարգվում են ՝ օրգանական և անօրգանական նյութերի: Օրգանական նյութերն են օրինակ ՝ սպիտակուցները, ածխաջրերը, ճարպերը, թթուները և այլն:
• Անօրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞ օրինակներ  գիտեք
  Անօրգանական նյութերի օրինակներ են օրինակ ՝ ծծմբական թթու (H2SO4), նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH), պղնձի քլորիդ (CuCl) և այլն:
• Օրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞  օրինակներ  գիտեք
  Օրինակ ՝ ջրածին, թթվածին, ազոտ, ածխածին, շաքար, գլյուկոզ և այլն:
• Ո՞ր  նյութերն  են  ավելի  շատ, օրգանականը, թե՞ անօրգանականը, պատասխանը հիմնավորեք:
  Ավելի շատ են օրգանական նյութերը, քան անօրգանականները։ Օրգանականը ՝ 3 մլն է, իսկ անօրգանականը ՝ 2,5 մլն։

Առաջադրանքներ.  1). Հետևյալ նյութերից ընտրեք անօրգանական նյութերը և գրեք դրանց քիմիական բանձևերը. թթվածին, կերակրի աղ, շաքար, երկաթ, ջուր, քլոր, խմելու սոդա, գլյուկոզ, ծծմբական թթու, ազոտ, սպիտակուց, պղինձ, գինու սպիրտ, ածխաթթու գազ, շմոլ գազ, ճարպ:
O2, NaCl, Fe, H2O, Cl, NaHCO3, H2SO4, N2, Cu, CO2, CO

2). Որոշեք  Ձեր  ընտրած  բարդ  անօրգանական  նյութերի  հարաբերական մոլեկուլային  զանգվածները M_r, որակական  և  քանակական բաղադրությունները՝ տարրերի  զանգվածային   հարաբերությունները, զանգվածային  և մոլային բաժինները:

Հաշվարկային֊  լաբորատոր  փորձեր` <<Անօրգանական շղթաներ>>

• Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ Mg→ MgO →Mg(OH)₂→  MgCl₂
• Քանի՞ գրամ աղ MgCl₂ կստացվի, եթե այրել ենք 4,8 գրամ մագնեզիում:
• Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղP→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄
• Քանի՞ գրամ աղ`Na₃PO₄ կստացվի, եթե այրել են 6,2 գրամ ֆոսֆոր:

Գրեք   անօրգանական  շղթաների  ռեակցիաների  հավասարումները,հավասարեցրեք  և  նշեք  ռեակցիայի  տեսակը:

Րեակցիայի տեսակները․ միացմամ,քայքայմա, փոխանակման, տաղակալման օքսիդավերկանգման, կատալիկիտ։

Քիմիական երևույթները (քիմիական ռեակցիաներ կամ փոխարկումներ) լինում են 4 տեսակի`

1. միացման
2. քայքայման
3. տեղակալման
4. փոխանակման

Միացման են կոչվում այն ռեակցիաները, որոնց ժամանակ 2 պարզ կամ բարդ նյութեր միանալով առաջացնում են 1 բարդ նյութ։ Քայքայման են կոչվում այն ռեակցիաները, որոնց ժամանակ 1 բարդ նյութը քայքայվում է և առաջանում է երկու կամ մի քանի պարզ նյութեր։ Տեղակալման ռեակցիաներն ընթանում են պարզ և բարդ նյութերի միջև, որոնց դեպքում պարզ նյութի ատոմները տեղակալվում են բարդ նյութի ատոմներից մեկով։ Փոխանակման ռեակցիաները ընթանում են 2 բարդ նյութերի միջև, որոնք փոխանակվում են իրենց ատոմներով։ Ռեակցիայի ընթանալու պայմաններն են` ջերմության անջատում, նստվածքի առաջացում, գազի անջատում, գույնի փոփոխություն, հոտի առաջացում և այլն։

2Mg+0₂=2MgO+Q
MgO+H₂O=Mg(OH)₂

02.10.2021.

1) քիմիական  տարրի  նշանը Na

2) կարգաթիվը11, միջուկի  լիցքը +11

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 22

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը (գ)

5) Դիրքը պարբերականհամակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է,խումբը 1,ենթախումբը երկրորդական

6)  Ատոմի  բաղադրությունը 22-11=11

E-11

P-11

N-11

Նատրիում, քիմիական տարր է, քիմիական բանաձևն է Na (լատ.՝ Natrium)։ 3-րդ պարբերության 1-ին խմբի տարր, կարգահամարը՝ 11, ատոմային զանգվածը՝ 22,98977։ s-տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 3s¹։ K և L թաղանթները լրացված են։

Բնական նատրիումը բաղկացած է միայն ²³Na կայուն իզոտոպից։ Ստացվել են 20-22, 24 և 25 ռադիոակտիվ իզոտոպները (²²Na-ի T_½ = 2,64 տարի)։

Նատրիումը արծաթա-սպիտակավուն, ալկալիական մետաղ է։

Ինքնաստւգման   առաջադրանքներ

                 «7,8,-րդ  դաս.  հիմնական  բաժինների   կրկնողություն» 

                     Յուրաքանչիուր  առաջադրանքը  0,16  միավոր  է       

1.   Ո՞ր  շարքում   են  գրված  միայն  ֆիզիկական  մարմիններ.

     1 )  քանոն, ապակի, գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ
     2)  սեղան, համակարգիչ, տետր, վարդ, մատանի
     3)  երկաթ, ֆոսֆոր, բաժակ,  գրիչ, թթվածին
     4)  պղինձ, ջուր,  սոդա,  արծաթ, ոսկի, ջրածին

• Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց   զանգվածային   բաժնի  նվազման.
•  ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր
• սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր
• սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր
• ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր
• Ո՞ր  շարքում  են  չվերականգնվող  բնական  պաշարների  անվանումները.

       1)   բնական  գազ, անտառային  ծածկույթ, օդ, ջուր

       2)  մաքուր  ջուր, բերրի  հող, նավթ, ածուխ

       3)  բույսեր, կենդանիներ, մետաղներ, օդ

       4)  մետաղներ, բնական  գազ, ածուխ, նավթ

• Քանի՞  նյութ  է ներկայացված  հետևյալ  բառակապակցություններում. 

    ջրի  կաթիլ,  պղնձե  թաս,  ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե  կուժ, սառցե  դղյակ.

    1)  3                                         2)  6                                           3)  4                                        4)  5

• Նշվածներից  ո՞ր  շարքում   են   գրված  միայն   օրգանական   նյութեր.
  1)  ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ, ճարպ, քլոր
  2)  կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ, մեթան
  3)  սախարոզ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ, օսլա
• սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ, ացետոն, օզոն

• Ո՞ր  շարքում  են  գրված  միայն  պարզ  նյութեր.
•  ջուր, ալմաստ, ամոնիակ, օքսիդ, աղ
•  ծծումբ, ֆոսֆոր, սոդա, ազոտ, թթու, հիմք
•  թթվածին, ալմաստ,  օզոն, ֆուլերեն, ֆոսֆոր
•  երկաթ,  ավազ,  դոլոմիտ, գրաֆիտ, մարմար
• Քանի՞   քիմիական  տարր  է  առաջացնում  հետևյալ  պարզ  նյութերը`   թթվածին,  կարբին, սև  ֆոսֆոր, օզոն, ալմաստ, կարմիր  ֆոսֆոր, ֆուլերեն, գրաֆիտ, սպիտակ   ֆոսֆոր.  

      1)  6                                   2)  3                            3) 4                                      4)  5

• Քանի՞  բարդ  նյութ  է  գրված`  ջրածին,  թթու,  գլյուկոզ, ազոտ,  կաուչուկ,  հիմք, սախարոզ,  ալմաստ,  օսլա,  օքսիդ, երկաթ, ածխաթթու գազ,  աղ,  բութան, օզոն. 
• 5                                  2)   7                        3)  9                                  4)   10
• Ո՞ր շարքում  են  գրված  միայն  բարդ  նյութերի  բանաձևեր.

    1)   Al, HCl,  Cu, Na₂SO₄                                                 3)  H₂O, N₂, MgO,  Ni, S₈

    2)   AgBr, H₂, CaCO₃, P₄                                                4)  NaOH, CO₂, NH₃, CuSO₄

1.  Ո՞ր շարքում  են  առկա  միայն  կովալենտային  կապերով  միացություններ.

     1)  NaCl, HCl, Cl₂, NaHCO₃                                      3)  H₂, NH₃, H₂O, CH₄

    2)  KBr, HNO₃, CaO, P₄                                            4)  N₂, Br₂, CuSO₄, Fe

1. Հետևյալ  մոլեկուլներից  որոնցու՞մ  է  առկա  և՛  իոնային, և՛  կովալենտային  կապ.

  ա)  H₂      բ)   CH₄      գ)  NH₃      դ)  Na₂O₂       ե)  N₂H₄      զ) NH₄Cl      է)  CaCl₂      ը)  Na₂O

1) դ, զ                           2)  ա, բ, գ                               3)   դ, ե, զ                              4)  է, ը    

1. Սովորական պայմաններում  (20 ^oC)  ո՞ր  շարքի  բոլոր  նյութերն  են  գազեր.

       1)  կալիումի ֆտորիդ,  բրոմ,  յոդ,  ջուր

       2)  կերակրի  աղ, սոդա,  կավիճ, սպիրտ

       3)  քլոր, ածխաթթու  գազ,  թթվածին, ազոտ

       4)  կարմիր ֆոսֆոր,  օզոն, բրոմ, յոդ, օսլա

1.  Որո՞նք  են  մոլեկուլային   բյուրեղավանդակով  պարզ  նյութեր. 

ա)  C_ալմաստ           բ)  P₄               գ)  S₈                   դ) Si                ե)   I₂       զ)  C_գրաֆիտ       է)  P_սև                       ը)  Br₂

1)  բ, գ, է, ը                   2)   ա, դ, զ, է                       3) բ, դ, զ,ը                           4)  բ, գ, ե, ը 

1.  Ինչպիսի՞ ագրեգատային  վիճակում  կարող  է  գտնվել  սնդիկը.

       1)  միայն  պինդ  վիճակ                                  3)  միայն  հեղուկ  վիճակում

       2)  միայն  գազային վիճակում                       4)  բոլոր  երեք  վիճակներում                                                         

1. Որքա՞ն   է   ոսկու   ձուլակտորի   զանգվածը,  որի   ծավալը   4սմ³  է, իսկ  ոսկու         

      խտությունը  19,3 գ/սմ³ է.

     1) 38,6գ                             2) 9,65գ                          3)  77,2գ                                4) 4,825գ

4×19,3=77,2գ

1.   Ո՞ր  մեծությունը  կամ  հատկանիշը  կարող  է  փոփոխվել  քիմիական    

       ռեակցիաների  ընթացքում.     ա) մոլեկուլների  թիվը,          բ)  ատոմների  թիվը,           

       գ)  նյութի  բնույթը,  դ)  նյութերի  գումարային  զանգվածը,  ե)  նյութերի  գույնը.

       1)  բ,գ,դ                         2)  ա,գ,ե                          3)  ա,բ,ե                           4)  բ,գ,դ

1.  Ո՞րն  է  ֆիզիկական  երևույթ.

      1)  ջուրը  տաքացնելիս` պղպջակների  անջատվելը

      2)  պղպջակների  անջատվելը  ջուրը  էլեկտրոլիզի  ենթարկելիս

      3)  օզոնի  առաջացումը  ամպրոպի  ժամանակ

      4)  գլյուկոզի  խմորվելը

1.   Հետևյալ  երևույթներից  որո՞նք  են  քիմիական.

      ա)  անձրևի  տեղալը                                                         ե)  երկաթի  ժանգոտումը

      բ)  մագնեզիումի  այրումը  թթվածնում                        զ)  սպիրտի  թորումը

      գ)  սնդիկի  գոլորշիանալը                                               է)  պղնձե  իրերի  կանաչելը

      դ)  ցինկի  փոխազդեցությունը  աղաթթվի  հետ

      1)  ա, բ, գ, դ                 2)   բ, դ, ե, է                    3)  բ, դ, ե, զ                    4)  ա, բ, գ, զ

1. Հետևյալ  նյութերից   չորս  սյունակով  առանձնացրեք  օքսիդները, հիմքերը, թթուներն  ու 

     աղերը, նշեք  յուրաքանչյուրի  անվանումը.  HNO₃,  Na₂O,  Ca(OH)₂, AgNO₃,  BaO,  HCl, CO₂

     Al₂O₃, NaHCO₃, Fe(OH)₂, K₂SiO_3, NaCl, H₂SO₄, MgO, NaOH, H₃PO₄, SO₃, CaCl₂, CuSO₄, Al(OH)₃.

Օքսիդ	Հիմք	Թթու	Աղ
Na2O	Ca(OH)2	HNO3	AgNO3
BaO	Fe(OH)2	H2SO4	NaHCO3
Al2O3,	NaOH,	H3PO4	K2SiO3
CO2, MgO SO3,	Al(OH)3	HCI	NaCl CaCl2, CuSO4

•  Ո՞ր  շարքում  են   տարրերը   ներկայացված   ըստ   երկրակեղևում   դրանց  տարածվածության  նվազման.

       1)  ալյումին, թթվածին, սիլիցիում, երկաթ                  

      2)  սիլիցիում, թթվածին, ալյումին, երկաթ

      3)  թթվածին, սիլիցիում, ալյումին, երկաթ

      4)  թթվածին, ալյումին, երկաթ, սիլիցիում

•  Ո՞րն  է  երկրակեղևում  առավել  տարածված  մետաղը.
• ալյումին                  2)  պղինձ                      3)  երկաթ                     4)  մագնեզիում
• Ո՞րն  է  Տիեզերքում  ամենատարածված  տարրը.

     1)  թթվածին                  2)  ջրածին                     3)  ածխածին                4)  ազոտ

•  Որքա՞ն  է  կենսածին  տարրերի` C, H, O, N, P, S  պարունակությունը կենդանի    

      օրգանիզմում  ըստ  զանգվածի ( %).    

    1)  24 %                            2)   97 %                          3)  76 %                        4)  62%

• Երկրակեղևում  թթվածնի  և  սիլիցիումի  զանգվածային  բաժինները  հավասար  են     

      0,48    և  0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում  թթվածնի  ատոմների  թիվը   

      քանի՞   անգամ   է  մեծ  սիլիցիումի  ատոմների  թվից.   

     1)   2                                2)  2,5                              3)  3                                 4)  4

•  Ո՞րն  է  զանգվածի  ատոմային  միավորը(զ.ա.մ.).
• ¹³C ատոմի  զանգվածի  1/12  մասը                   3)  ¹²C  ատոմի  զանգվածի 1/12  մասը
• ¹²C ատոմի  զանգվածը                                        4)  ²H  ատոմի   զանգվածը
•  Ո՞ր տարրական  մասնիկներից   է  կազմված  ատոմը.
      1)  միայն էլեկտրոններից
      2)  նեյտրոններից և էլեկտրոններից
      3)  պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից
      4)  միայն պրոտոններից
•  Ո՞ր շարքում   է  գրված  ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ   քիմիական      

      տարրերի նշանները.
     1) F, C, P, Si, Na
    2)  O, C, Li, K, Ba
    3)  P, O, C, Fe, N
    4)  K, Na, P, Fe, C

•  Բնական  սիլիցիումը  երեք  իզոտոպների  խառնուրդ  է, որոնց  մոլային  բաժիններն   

 են`  <sup>28</sup>Si — 92%,  <sup>29</sup>Si — 5%  և  երրորդ  իզոտոպինը` 3%: Ո՞րն  է  երրորդ  իզոտոպի    

       զանգվածային   թիվը, եթե  սիլիցիումի  հարաբերական  ատոմային  զանգվածը  28,11  է.

      1)  30                                2)  31                                 3)  27                              4)  32

• Օրգանիզմում  գլյուկոզի  թթվածնավոր  և  անթթվածին  ճեղքումներին  մասնակցում  է  մի   նյութ,  որի  20  մոլեկուլի  զանգվածը   3,256 • 10^-21  գ  է: 

      Որքա՞ն  է  այդ  նյութի  հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածը.

      1)  98                                  2) 56                                 3) 80                                4) 40

• Ո՞ր  արտահայտության  մեջ  է  խոսվում  թթվածին  քիմիական  տարրի  վերաբերյալ.
•  ստացվում  է  ջրածնի  պերօքսիդի  քայքայումից
•  անհրաժեշտ  է շնչառության  համար
•  վատ  է  լուծվում  ջրում
•  ատոմն  ունի   1s²2s² 2p⁴ էլեկտրոնային  բանաձևը
• Բնութագրեք   հետևյալ  տարրերի  ատոմները՝  ածխածին,  ջրածին, թթվածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, երկաթ, ալյումին, պղինձ  ըստ  հետևյալ  սխեմայի.

ա)  քիմիական  տարրի  նշանը` Fe
բ)  կարգաթիվը, միջուկի  լիցքը՝ 56, 3d⁶4s²
գ)  ատոմի  բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների  թիվը)՝
դ)  պարբերության  համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների  թիվը՝

ե)  խմբի  համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր  է, թե՞ երկրորդական), արտաքին-ութերորդ    

      էներգիական  մակարդակում  էլեկտրոնների  թիվը՝
զ)  էլեկտրոնների  բաշխումն  ըստ էներգիական  մակարդակների`

 է)  էլեկտրոնային  բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական

      մակարդակների  և ենթամակարդակների)՝

ը)  ո՞ր հատկություններն  են  ավելի  ուժեղ  արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞                                                                                                    

      ոչ մետաղական՝                                                                     թ)  ինչպիսի՞  պարզ  և  բարդ  նյութերի  օրինակներ  գիտեք, որոնց  բաղադրության  մեջ         

      առկա  է  այդ   տարրի  ատոմներ՝ ժ)  Կատարեք  հաշվարկներ (որոշեք  այդ  տարրի  մեկ  ատոմի  զանգվածը m_o (գ),

     տարրի  առաջացրած  օքսիդի  հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածը`Mr,

     տարրերի  զանգվածային   հարաբերությունները, զանգվածային  և մոլային բաժինները

     օքսիդում՝

• Համապատասխանեցրե´ք  նյութի հատկությունները և անվանումը.

Հատկություններ	Անվանում
ա)  բնորոշ  հոտով  թափանցիկ  հեղուկ բ)   ջրում լուծվող  սպիտակ  պինդ  նյութ գ)  մետաղական  փայլով  պինդ գունավոր  նյութ դ)  ջրում  քիչ  լուծվող անհոտ, անհամ  գազ	կավիճսախարոզքացախաքքութթվածինյոդքլոր

  Ո՞ր շարքի բոլոր պատասխաններն են ճիշտ.

 1)  ա3, բ2, գ5 , դ4                                                    3)   ա3, բ2, գ5 , դ6

       2) ա3, բ1, գ6 , դ4                                                     4)   ա6, բ1, գ5 , դ3

•  Հաստատեք  կամ  հերքեք  պնդումների  ճշմարտացիությունը  օքսիդների  վերաբերյալ.
• Թթվածին  պարունակող  երկտարր  միացություններ են, որոնցում  թթվածնի  օքսիդացման  աստիճանը  -2  է:
• Բոլոր  օքսիդները  ջրում  լուծելի  են:
• Բոլոր  օքսիդները   փոխազդում  են  թթուների  հետ:
• Հիմնային  օքսիդները, փոխազդելով  թթուների  հետ, առաջացնում  են  աղ  և  ջուր:
• Ըստ  CaCO₃  → CaO  +  CO₂  ռեակցիայի հավասարման  ստացված  թթվային  օքսիդի  զանգվածը  ելային  աղի  զանգվածի  56 %- ն  է:
• Na₂O, CO₂,  N₂O₅, CaO, SO₃  օքսիդների  շարքում  գրված  է  երեք  հիմնային  օքսիդ:                                                    
• Համապատասխանեցրեք  քիմիական  տարրի  նշանը,  դրա  բարձրագույն  օքսիդի  հիդրատի  ընդհանուր  բանաձևը   և  հիդրատում  տարրի  օքսիդացման  աստիճանը.

Տարրի  քիմիական             նշան	Օքսիդի  հիդրատի                     ընդհանուր                բանաձև	Տարրի  օքսիդացման        աստիճանը
ա)  Cu           բ)   Li           գ)  Al           դ)  S           ե)  N	1)  ROH        2)  R(OH)2        3)  H2RO4        4)  H3RO3        5)  HRO3	Ա) +3  Բ)  +1  Գ)  +4  Դ)  +2  Ե)  +6  Զ)  +5

  Ո՞ր  շարքի  բոլոր  պատասխաններն  են  ճիշտ.                                                                                 

1. ա2Ա, բ1Գ, գ4Ա, դ4Գ, ե4Ե                                       3)  ա3Բ, բ1Դ, գ4Ա, դ3Գ, ե5Դ                               

 2)   ա2Դ, բ1Բ, գ4Ա, դ3Ե, ե5Զ                                        4)  ա2Դ, բ1Բ, գ4Բ, դ5Զ, ե3Գ

35. Տրված են հետևյալ ռեակցիաների հավասարումները.

     ա)  4NO₂ + O₂ + 2H₂O = 4HNO₃

     բ)  Fe + CuSO₄ = FeSO₄ + Cu

    գ)  2CO + O₂ = 2CO₂

    դ)  3NaOH + AlCl₃ = 3NaCl + Al(OH)₃

    ե)  2KMnO₄ = K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂

    զ)  CaCO₃ = CaO + CO₂

   35-ա)  Տրվածներից   որո՞նք  են  և՛ միացման, և՛ օքսիդացման–վերականգնման   

             ռեակցիաների  հավասարումներ.

     1) ա, բ, ե                        2) ա, բ, գ                         3)  ե, դ                                4) ա,գ

   35-բ)  Ըստ  և՛ քայքայման, և՛ օքսիդացման–վերականգնման ռեակցիայի   

          հավասարման՝   որքա՞ն  է  օքսիդիչ  տարրի  կարգաթիվը.

         1) 8                                  2) 19                             3)  20                                 4) 25

•  Տարրի  RO₂  բանաձևով  օքսիդում  թթվածնի  զանգվածային  բաժինը  72,73 %  է:

36- ա)  Որքա՞ն  է  այդ  տարրի  կարգաթիվը`

      36-բ)   Որքա՞ն  է   RO₂  օքսիդի  մեկ  մոլի  հետ  փոխազդած  կալիումի  հիդրօքսիդի 28 % 

                  զանգվածային  բաժնով  լուծույթի  առավելագույն  զանգվածը:

• Տրված  է  փոխարկումների  հետևյալ  շղթան.  Fe ^X1→FeCl₂ ^X2→FeCl₃

     37- ա)  Որո՞նք են փոխարկումների տրված շղթայում  X₁ և  X₂ նյութերը.

    1) Cl₂ և Fe                    2) HCl և KCl                   3) Cl₂ և KCl                    4) HCl և Cl₂

    37-բ)  Ի՞նչ ծավալով (լ, ն. պ.) X₂ նյութ  կծախսվի  65 գ FeCl₃  ստանալիս` ըստ  

              տրված  փոխարկումների շղթայի

   1) 2,24                           2) 4,48                              3) 1,12                              4) 3,36

•   R  մետաղը   թթվածնի   հետ  առաջացնում  է  օքսիդ, որում  մետաղի              զանգվածային  բաժինը  52,94 % է: Հայտնի է, որ  այդ  մետաղի  իոնում                  պրոտոնների  և էլեկտրոնների  թվերի  տարբերությունը  3  է:  

    38-ա) Որքա՞ն  է  R  տարրի  կարգաթիվը.                                                                                             

1. 11                           2)   20                                  3)  13                               4)  12 

    38-բ)  Ի՞նչ ծավալով (մլ, ն.պ.)  գազ  կանջատվի  0,54 գ մետաղի  և  4,38 %   

          զանգվածային  բաժնով   քլորաջրածնի  50 գ լուծույթի փոխազդեցությունից.

1.  112                      2)   224                                  3)  336                            4)  672

•  Պարբերական  համակարգի  գլխավոր  ենթախմբերի  տարրերից  մեկի  բարձրագույն  օքսիդի  մոլային  զանգվածը 108 գ/մոլ  է, իսկ  այդ  օքսիդում  թթվածնի  զանգվածային  բաժինը  74 % է:

     39- ա)  Որքա՞ն  է  այդ  տարրի  ջրածնային  միացության  մոլային  զանգվածը (գ/մոլ)…

     39-բ)  Ի՞նչ  զանգվածով (գ) թթու  կառաջանա  այդ  օքսիդի  մեկ  մոլը  ջրում  լուծելիս…

•   Քիմիական  տարրի  իզոտոպի  զանգվածային  թիվը  127  է:

 40-ա)  Որքա՞ն  է  այդ  իզոտոպի  ատոմում  պարունակվող  նեյտրոնների  թիվը…

       40-բ)  Որքա՞ն  է  այդ  տարրի  բարձրագույն  օքսիդին  համապատասխանող  հիդրատի

                  հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածը…

Ճիշտ կատարած առաջադրանքների  թիվը	25-34	35-46	47-55	56-63
Միավորը	4-5	6-7	8-9	9-10